Türkiye Ekşikara Dut Haritası
Tarım teşkilatları ile görüşülerek, yerel basın ve bilimsel araştırma sonuçları taranarak ekşikara dut ağaçlarının izi sürülmüştür. 14 000 km yol kat edilmiş, yaklaşık 350 adet oldukça yaşlı ekşikara dut ağacının lokasyonu belirlenmiştir. Ekşi karadutların büyük çoğunluğu tarihi kasaba ve yerleşim bölgelerinde rastlanmıştır. Hasankeyf, Hevsel bahçeleri, Elazığın Harput’tu, Pötürge’nin toprak evleri, Tokat ve Amasya’nın Osmanlı’dan kalan mahalleleri, Konya’nın Akşehir, Beyşehir’inde tarihi konak bahçeleri, Kayseri’nin cumhuriyet öncesi taş evlerine ev sahipliği yapan Talas, Erkilet, Endürlük yerleşkeleri, Mersin’in antik Roma kentleri, Eğin’in antik ev bahçeleri, İzmir’in Canbazlı köyü, Hatay’ın konakları tarihi ekşi karadutlara ev sahipliği yapmaktadır. Aynı şekilde türbelerde beyaz ve ekşi karadut ağaçları yaygın olduğu tespit edilmiştir.
Eskişehir, Çankırı, Manisa ve Yozgat birer adet antik bahçesiyle,
Adıyaman Besni, Bitlis Adilcevaz ve Ahlat, Niğde Çiftehan çok sayıdaki ekşikara ağacıyla,
Ankara Ayaş ilçesi ve Orhaniye köyü, Erzincan Kemaliye (Eğin), Kayseri tarihi mahalleleri, Konya Seydişehir, Nevşehir çok sayıdaki görkemli asırlık ekşikara ağacıyla,
İzmir Cambazlı köyü antik ağaçlarının yanı sıra 3-5 ağaçla kurulmuş olsa da Türkiye deki tek yeni dönem kapama bahçeleriyle ön plana çıkmaktadır.
Türkiye’de ekşi karadut ağaçlarının sayısı oldukça çok az olduğu tespit edilmiştir. Ekşikara dut yetiştiriciliği bir çok yerleşim yerinde terk edilmiştir. Örneğin Kayseri’de 50-100 arasında asırlık ağaç varken, son yarım asırda dikilmiş genç ağaç sadece bir kaç adettir.
Ekşikara dutun çoğaltıldığı, genç ağaçların bulunduğu bölgeler de belirlenmiştir. Adilcevaz, Ahlat, Afyon Çay-Sultandağ’ı arası, Amasya, Besni, Kahramanmaraş Ilıca, Gaziantep Araban, Hasankeyf, İzmir Cambazlı, Niğde Çiftehan’da genç ağaçları, görülmüştür. Çay ve Besni‘de ev bahçeleri dışında refüjlere de ekşi karadut ağaçlarını dikilmiştir.
Şebinkarahisar
Şebinkarahisar ve civarındaki köylerde antik ekşi karadut ağaçları bulunmaktadır. Özellikle Avutmuş köyü ekşi karadut ile anılmaktadır. Bu bölgede ekşi karadut yanında beyaz dut yetiştiriciliği de yapılmakta olup, antik beyaz dut bahçeleri bulunmaktadır. Yine günümüzde kurulmuş ufak kapama beyaz dut bahçeleri vardır. Yol kenarlarında dut pekmezi satıcıları yaygındır.
Nevşehir
Nevşehir ve ilçeleri, diğer bir çok yerleşim yerine nazara dut zengini değildir. Fakat asırlık ekşi karadut ağacı görülmektedir. Bu ağaçlar devasal gövdeleri ve yüzlerce yıllık yaşları ile inanılmaz dut vermektedir.
Cemil köyünde Medler’den kaldığı ve 2600 yaşında olduğuna inanılan bir ekşi karadut ağacı mevcut. Yine yaşıtı bir iki ağaçta civardaki diğer köylerde tarihe tanıklık ediyor.
Göreme ev bahçelerinde de bir kaç antik ekşi karaduta denk geliyoruz.
Nevşehir Hacı Bektaşi Veli Türbesi’nde ise 1300’lü yıllardan beri dergaha bekçilik yaptığı inanılan bir anıtsal dut ağacı var. Dergahın arka bahçesinde yine bir kaç yaşlı ekşikara mevcut.
Tokat-Amasya-Çorum
Tokat-Amasya-Çorum coğrafyası zengin asırlık ekşikara dut ağaçlarına ev sahipliği etmektedir. Tokat’ta tarihi hamamların ve camilerin yanındaki mahalledeki ev avlularında, Amasya’da tarihi köşklerin bahçelerinde, Çorum Laçin beldesinde ve civarı köylerde asırlık ekşi karadut ağaçları mevcut iken sınırlı sayıda genç ağaçlara da rastlanmaktadır. Bu bölgede sınırlı sayıda aşı ile ekşi karadut çoğaltımı devam etmektedir.
Niğde
Niğde ilinde Roma Kemerhisar kalıntılarına yakın devasa gövdesi olan bir ekşikara dut ağacı mevcuttur. Yerel haberlerde 400 yıl yaşında olduğu söylense de bir çok şehirde 7-8 asır olduğu inanılan ağaçlardan daha geniş bir gövde çapı çapına sahiptir. Yeşilburç yerleşkesinin tarihi kilise bahçesinde de orta yaşlı bir ağacı mevcuttur. Altunihisar ilçesinde iki adet yaşı bilinmeyen asırlık dut ağacı mevcuttur. Çiftehan bucağında bir çok evin bahçesinde bir yada iki genç ekşikara dut ağacı mevcuttur.
Eğin
Erzincan Kemaliye-Eğin ilçesi mükemmel bir meyve bahçesi. Eğin çekirdeksiz dutu ile ülkemizde nam yapmış. Dutun yanı sıra her bahçede çeşit çeşit Trabzon hurması ve erik görürsünüz. Bu cennet köşesi olan ilçe de Cumhuriyet öncesinden kalma şahane bahçelerde birer ikişer asırlık ekşi karadut ağaçları mevcuttur. Genç ağaçlara rastlanmamıştır. Anlatıldığı üzere bu ilçe yıllarca terk edilmiş, son yıllarda turistik bir merkez olmuştur. Yıllarca dokunulmaması asırlık ekşi karadutların korunmasına vesile olmuştur.
Kayseri
Kayseri’nin tarihi taş evlerden oluşan ilçeleri, semtleri ve mahalleleri büyüleyicidir. Osmanlı kent dokusu bu yerlerde karşımıza çıkıyor. Bu ev bahçelerinde belki hiç bir şehirde olmadığı kadar çok asırlık ekşi karadut ağacı mevcut. Talas, Erkilet, Hisarcık taş ev bahçelerini muhteşem yeşil yapraklarıyla ekşi karadut ağaçları süslüyor. İnsanların bu ağaçlara saygısı ve sevgisi hayli fazla. Hatta bu ağaçların yasa ile de koruma altına alınmasını talep eden bir çok insan var. Yahyalı ilçesinde Roma’lılar döneminden kaldığına inanılan bir ağaç, develide ise asırlık iki ağaç görülmüştür.
Elazığ
Elazığ’ın Harput yerleşkesi, Elazığ’ın antik merkezi olup, bir çok tarihi yapının yanında tarihi ekşikara dut ağaçlarına da ev sahipliği yapmaktadır. 6 adet saydığımız tarihi ekşi karadut ağaçlarının en görkemlisi Ulu caminin yanındadır.
Eskişehir
Tespit edebildiğimiz kadarıyla koruma altına alınmış tek tarihi dut bahçesi Eskişehir’de bulunmaktadır. Koruma Kurulu tarafından tescillenen antik bahçe Eskişehir, Seyitgazi ilçesine bağlı Arslanbeyli Köyü’nde Şeyh Sücaeddin-i Veli Külliyesi’nde yer almaktadır. Ağaçların 850 yaşında olduğu tahmin edilmiştir.
Eskişehir Sivrihisar Gecek Köy’ü 3 adet asırlık ve 2 adet orta yaş ekşikara ağacına ev sahipliği yapmaktadır. Anadolu’nun her yerinde olduğu gibi bu köyde yaşayanlar da ekşikara çoğaltımında çoğu kez başarısız olduklarından dert yanmışlardır.
Yine Zeybey Köyü’nde iki adet asırlık dut ağacı mevcuttur. Çoğaltım yapılmamaktadır.
İstanbul
İmparatorluklar başkenti İstanbul’un siyasi, ticari ve kültürel gücü bilinir, tarımda ki önemi ise pek göz önüne gelmez. Halbuki saraylara, konaklara taze sebze ve meyve sağlamak için İstanbul’da her zaman zengin sebze ve meyve kültürü de olmuştur. İstanbul bahçelerinde yetişen ekşi karadutlar Saraya ikram edilirmiş. Bu bahçelerin ve ağaçların hemen hepsi son yüz yıllarda yok olsa da, korularda halen tek tük ekşikara dut ağaçlarına rastlamak mümkündür.
Orhaniye
Kahramankazan’a bağlı Orhineye Köy’ü ekşikara dut potansiyeli yönünden tek başına anılmayı hak ediyor. Köyün eski ismi Minarus. Orhaniye’de yaşayanlar bu ağaçların ne zaman dikildiğini bilmiyor ama hepsinin ortak görüşü cumhuriyet öncesi sakinleri tarafında dikildiği. Genç ağaç yok maalesef, çoğaltım yapılmadığını anlıyoruz.
Kahramankazan’ın yine Yakupderviş ve İnceyiz köyleri asırlık ekşikara dut ağaçlarına ev sahipliği yapmaktadır. Bölgede gövde çapı en geniş olan ağaç Yakupderviş kırsalında görülmüştür.
Konya
Konya’nın mühteşem tarih barındıran Akşehir ve Seydişehir ilçe merkezleri devasa antik dut ağaçlara da evsahipliği yapmaktadır. Seydişehir’de ayrıca belkide Türkiye’nin en yaşlı beyaz dut ağaçlarına rastlanmıştır. Bu devasa beyaz dut ağaçlarının arasında 5 adet antik ekşi karadut tespit edilmiştir. Bu iki ilçede genç ağaç nadir iken Beyşehir’de ise genç ve orta yaşlı ağaçlar olup, antik ağaçların köklendiği belirtilmiştir.
Isparta
Isparta’nın, Eğridir, Sütçüler ve Mahmatlar bölgesi ekşikara dutlara ev sahipliği yapmaktadır. 4 adet oldukça yaşlı karadut Mahmatlar’da, birkaç adet te Eğridir’in göle uzanan yarım adasın da bulunmaktadır. Sütçüler ve Mahmatlar’da ayrıca genç ağaçlarda görülmektedir. Buranın sakinleri civardaki dutların Mahmatlar’daki 4 adet tarihi dutlardan aşı ile çoğalttıklarını belirtmektedir
Malatya
Malatya’nın Merkez ilçesi olan Battalgazi aynı zamanda Eski Malatya olarak da adlandırılır. Bu tarihi yaşam yerinde 1 adet cumhuriyet öncesinden kalan toplamda 4 adet dut ağaçı tespit edilmiştir. Arapgir ilçesinde 5 adet yaşlı ağaç tespit edilirken, Darande ilçesinin gururla reklamını yaptığı tarihi toprak evlerinin bahçelerinde 6 adet antik ekşikara dut ağacı mevcuttur.
Mersin
Mersin Gülnar, Mut, Tarsus, Silifke’de genç ve asırlık dut ağaçlarını görmek mümkündür.
Ahlat-Adilcevaz
Kahramanmaraş-Ilıca
Besni
Adıyaman Besni ilçesinde diğer bölgelere göre yoğun ekşi karadut yetiştiriciliğin yapılmaktadır. Besni ilçesinin ev bahçelerinde yer alan orta yaşlı ekşi karadutların yanı sıra, yolların yan refüjlerinde de genç ağaçların mevcudiyeti, halkın ve yerel yönetimin ekşi karaduta verdiği önemi göstermektedir.
Tunceli
Tunceli’nin Ulukale köyü belki de Türkiye’nin en büyük, en yaşlı beyaz kapama dut bahçelerine sahiptir. Cumhuriyet öncesi dikilmiş, devasa çekirdekli ve çekirdeksiz beyaz dut ağaçları damla sulama ile sulanmaktadır. Son yıllarda duta artan talep sonrası yeni kapama bahçeler kurulmuştur. Eski köyde bir adet yaşlı dut ağacı mevcuttur. 3-4 km mesafedeki yeni köyde ise son yıllarda aşı ile çoğaltılmış az sayıda ekşi karadut ağacı mevcuttur.
Hasankeyf
Hasankeyf merkezinde ve yakın köylerinde karadut ağacı mevcuttur. Kalem aşısı ile ekşi karadut ile çoğaltım yapan usta çiftiler mevcuttur. Tarihi ağaca rastlanılmamıştır. Fakat genç ağaç sahipleri, aşı için kalemlerini, dağ köylerindeki ağaçlardan aldıklarını belirtmiştir.
Hatay
Hatay muhteşem coğrafyası ve kültürünün yanı sıra oldukça zengin dut merkezidir. Çok yoğun beyaz dut ağacı mevcut olup, ekşikara dutlara da rastlanmaktadır. Hatay’da 4 adet yaşlı kara dut ağacı tespit edilmiştir.
Karaman-Karacadağ
Karaman ili sınırlarında yer alan Karacadağ ekşi karadut ağaçlarının diğer bir yerleşkesidir. Bu dağ üzerindeki köylerin hepsinde üçer dörder dut ağacı mevcut olup cumhuriyet sonrası ağaçlar ağırlıktadır. Az sayıdaki antik ağaç da mevcuttur. Karaman il merkezinde de ekşi karadutlar mevcuttur.
Cambazlı
İzmir’in Tire ilçesi Cambazlı köyü sakinleri Türkiye’nin en iyi ekşi karadutunu yetiştirdiğine inanıyor. Birçok evin bahçesinde ekşi karadut bulunurken, Cambazlı son yarım asırda dikilmiş ağaçlardan oluşan kapama bahçelerin bulunduğu Türkiye’de ki tek bölgedir. 3-5 ağaçtan oluşan kapama bahçelerde üretilen ekşi karadut meyveleri yakın pazarlarda alıcı bulmaktadır. Meyvelerin dondurularak saklanması bu köyün sakinlerine karadutu yeni bir kazanç kaynağı olarak sunmuştur.
Ayaş-Beybazarı
Ankara’nın Ayaş ve Beypazarı ilçekleri tarihi evleri gibi tarihi dut ağaçlara da ev sahipliği yapmaktadır. Bu iki ilçede 15 civarında tarihi karadut sayılmıştır. Özellikle Ayaş’ın meşhur beyaz dut ağaçlarının olduğu tarihi konaklar tarihi ekşikara dutları günümüze taşımıştır. Genç ağaçlara rastlanılmaması ekşi karadutların çoğaltımının yapılmadığını göstermektedir. Ankara’nın Nallıhan ilçesinde de ise az sayıda orta yaşlı ekşi karadut ağacı tespit edilmiştir.
Balıkesir
Balıkesir Havran-Edremid’ten Ayvalığa kadar bir çok yerde karadut suyu satılır. Malesef bölgede ekşikara dut sayısı oldukça sınırlıdır. Yaşlı ağaçlar büyük çoğunlukla köklendiği belirtilmiştir. Bostancı ve civarındaki köylerde parmakla sayılacak kadar az sayıda genç ağaca rastlanmıştır. Sadece iki adet asırlık ağaç görülmüştür. Dağ köylerinde de genelde bitkisel üretim zayıf olup, ağaçlar denk gelmemiştir.
İspir-Uzundere-Tortu
Erzurum’un İspir, Uzundere ve Tortum ilçelerinde sınırlı sayıda yaşlı ve orta yaşlı ağaçlar mevcuttur. Uzundere ilçesinde 4 adet oldukça yaşlı ağaç tespit edilmiştir. Aşı ile çoğaltım yapılmaktadır.
Çay-Sultandağı
Antik Bahçeler:
Çankırı, Eskişehir, Manisa, Yozgat
Yozgat’ın Çekerek ilçesine bağlı Kurtağılı Köyü arazisinde antik ekşi karadut bahçesi 20’ye yakın devasa ekşi karadut ağacı bulunmaktadır. Yerel belediye bu tarihi alanı koruma altına almıştır. Çankırı Eldivan ilçesi Gölez köyünde yaklaşık 15-16 ağaçtan oluşan bir tarihi kapama bahçe mevcuttur. Köyün merkezinde olan bu ağaçlardan çoğaltılmış genç ağaçları diğer ev bahçelerinde görmekte mümkündür. İnsanlar bu ağaçlara çok saygı duyup önem vermektedir. Diğer bir kapama bahçede Eskişehir, Seyitgazi ilçesine bağlı Arslanbeyli Köyü’nde Şeyh Sücaeddin-i Veli Külliyesi’nde yer almaktadır. 8-10 ağaçtan oluşan bahçe küllüye içinde yer alması nedeniyle iyi koruma altındadır. Ağaçların 800 yıllık olduğunu belirten ve Anıtlar Kurulu tarafından kayıt altına alındığını gösteren bir levha bahçede mevcuttur. Köyde genç ağaca rastlanmamıştır. Yine Manisa Saruhanlı Çal dağında 7 adet anıtsal ağaç yarım dekar bir arazide yer almaktadır. Bu civarda da genç ağacın bulunmayışı, ekşi karadut çoğaltımının terk edildiğini göstermektedir.